Czym charakteryzuje się chiński teatr cieni? Choć samo pojęcie uchodzi za znane, to niewiele osób wie, czym dokładnie jest ten rodzaj sztuki. Historia chińskiego teatru cieni sięga I wieku p.n.e. i miała ona ogromny wpływ na rozwój wschodniej opery, a nawet filmu.
Legenda o zrozpaczonym cesarzu
Historia teatru cieni narodziła się w najprawdopodobniej właśnie w starożytnych Chinach ponad dwa tysiące lat temu, za czasów dynastii Han. Najbardziej znana legenda opowiada o cesarzu Han Wudi, który wpadł w głęboką rozpacz po nagłej śmierci swojej ukochanej. Gdy jego najmądrzejszy doradca szukał sposobu na pocieszenie cesarza, natrafił na dzieci bawiące się parasolkami na dziedzińcu w południowym słońcu. Parasole rzucały piękne i realistyczne cienie, które zainspirowały doradcę władcy. Tego wieczoru zaprosił on cesarza na specjalny występ na dziedzińcu, gdzie stworzył podobiznę zmarłej kochanki za pomocą cienia. Efekt był tak oszałamiający, że cesarz odzyskał uśmiech i rządził z powodzeniem krajem przez wiele następnych lat. Chociaż legendzie tej bliżej do fikcji, to w trafny sposób ilustruje ona potęgę historyczną, jaką ma chiński teatr cieni.
Znaczenie historyczne i kulturowe
Teatr cieni okazał się w wykonaniu na tyle przystępny, że na stałe wpisał się w kulturę ludową. Sztuka ta doskonale odpowiadała potrzebom klasy robotniczej ze względu na swoją prostotę, przenośność i możliwość występów nocnych. Rolnicy i pracownicy zajmowali się lalkarstwem, muzykowaniem oraz opowiadaniem historii po zmierzchu, tworząc tradycję, która stanowiła rdzeń ich społeczności. Przedstawienia odbywały się przy różnych okazjach, takich jak urodziny, śluby czy pogrzeby.
W okresie swego rozkwitu teatr cieni był popularny w prawie każdej prowincji, co czyniło go jedną z najbardziej rozpowszechnionych sztuk ludowych w kraju. Każdy region nadał mu swój unikalny charakter, mieszając różnorodne wpływy estetyczne i muzyczne.
Jak to jest zrobione?
Tradycyjny chiński teatr cieni polega na opowiadaniu historii z pomocą płaskich lalek, które wykonane są ze skóry lub papieru. Figury znajdują się pomiędzy półprzezroczystym ekranem lub zasłoną a źródłem światła. Operujący nimi lalkarze muszą odpowiednio manipulować płaskimi sylwetkami, które z pomocą światła i cienia wyglądają jak żywe. Doświadczony lalkarz potrafi sprawić, że figury będą wyglądać jakby chodziły, tańczyły, walczyły lub się śmiały.
Istnieją także przeróżne techniki wykonywania samych lalek. W tych najbardziej tradycyjnych wykorzystuje się cienką, półprzezroczystą skórę, najczęściej oślą lub krowią. W jednym z poradników dla pasjonatów możemy przeczytać: „Proces rzeźbienia skóry to żmudna równowaga pomiędzy doskonale naostrzonymi nożami, idealnie elastyczną skórą i mistrzowską ręką”.
Lalki następnie są pięknie malowane, co jest kolejnym procesem wymagającym ogromnej cierpliwości i dokładności. Na końcu nie można zapomnieć o przyczepieniu kijków, dzięki którym możliwe jest wprawienie lalek w ruch. Oczywiście odpowiednie rozmieszczenie stawów to osobna sprawa, którą trzeba przeanalizować jeszcze na samym początku procesu tworzenia.
Obecnie najczęściej tworzenie lalek z teatru cieni opiera się na masowej produkcji maszynowej. Z tego względu tradycyjnie wykonane figury cieszą się ogromną wartością kolekcjonerską.
Cień chińskiego teatru cieni
Niestety, mówi się, że w XXI wieku poziom teatru cieni w Chinach gwałtownie spadł. Starożytna forma sztuki zaczęła przegrywać z nowymi wpływami kulturowymi i innymi formami rozrywki w szybko modernizującym się chińskim społeczeństwie. Zarówno widownia, jak i praktykujący znikają. Na szczęście nadal da się znaleźć ośrodki, które kultywują starą tradycję chińskiego lalkarstwa. Są to m.in China Puppet Theater (中国木偶剧院) oraz The Shanghai Puppet Theater (上海木偶剧团).
Chiński teatr cieni został wpisany w 2011 roku na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO.
