Domowik, domownik, domowoj, gospodarz, a nawet dziadek – wszystkie te nazwy określają ducha znanego głównie na Rusi. Domowik to opiekuńczy duch domu, który pomagał rodzinom w wykonywaniu codziennych zajęć, pokonywaniu problemów jak i troszczeniu się o zwierzęta zamieszkujące dane gospodarstwo. Duch ten miał być traktowany jako członek rodziny. W rzeczy samej należał on do niej, ponieważ utożsamiany był z duchem dawnego gospodarza domu.
By „dziadek” był dla nas miły, należało zostawiać mu trochę jedzenia i po prostu o nim nie zapominać. Niekiedy nawet, aby czuł się lepiej, dawano mu żonę. Była ona nazywana domowichą lub domachą. Domowik zamieszkiwał zazwyczaj strych, miejsce za piecem czy też chlewik lub stodołę, a jego żona piwnicę. Nocami oboje przechadzali się po domostwie. Gdy dochodziło do przeprowadzki, rodzina prosiła domowoja, aby zabrał się razem z nimi. Domowik mógł posiadać także zwierzęcych towarzyszy zwanych korgoruszami lub kolowierszami. Je najczęściej utożsamiano z kotami, ponieważ mogły niezauważone podkradać kosztowności z zewnątrz i przynosić je właścicielom domu.
Domowik a krasnal
Domowika zazwyczaj przedstawiano pod postacią małego starego mężczyzny w chłopskim ubraniu oraz posiadającego bujną brodę, jak i również mógł stanowić podobiznę gospodarza domu. Często dzierżył on w swoich rękach miotłę lub inne narzędzie potrzebne w codziennej pracy, gdyż jak już zostało wspomniane, jest to bardzo pracowita i pomocna istota. Czasem domowoj był także zwierzęciem, na przykład kotem, psem, szczurem lub żmiją.
Można powiedzieć, że pod pewnymi względami domowiki są podobne do germańskich krasnali. Poniżej przedstawiam porównanie obu tych niezwykłych istot.
Pochodzenie
Domowiki: mają korzenie w słowiańskiej mitologii i folklorze, zwłaszcza na obszarze Europy Wschodniej.
Krasnale: są bardziej związane z tradycjami kultury zachodnioeuropejskiej, szczególnie niemieckiej.
Charakter
Domowiki: są zazwyczaj postrzegane jako istoty opiekuńcze, które dbają o dobrobyt domu i jego mieszkańców. Choć czasami mogą się zezłościć, to generalnie są przyjazne wobec tych, którzy je szanują.
Krasnale: również są zwykle postrzegane jako dobre istoty, choć mogą być bardziej figlarne i kłopotliwe niż domowiki. Są często przedstawiane jako skłonne do psot i żartów.
Kryjówka
Domowiki: mieszkają wewnątrz domu, opiekując się jego mieszkańcami i troszcząc się o porządek oraz dobrobyt domowego ogniska.
Krasnale: są kojarzone z ogrodami, lasami lub innymi otwartymi przestrzeniami.
Wygląd
Domowiki: wygląd domowika różni się w zależności od opowieści i regionu, ale często jest opisywany jako istota o niewielkim wzroście, czasami z cechami starca lub zwierzęcymi.
Krasnale: są zwykle przedstawiane jako małe istoty o krępych sylwetkach, z dużymi czapkami i brodami, choć ich wygląd może się różnić w zależności od lokalnej tradycji.
Funkcje
Domowiki: pełnią funkcję opiekuńczą, chroniąc dom i jego mieszkańców przed nieszczęściami oraz przynosząc szczęście i dobrobyt tym, którzy je szanują.
Krasnale: mogą być postrzegane jako istoty o różnych cechach, od opiekunów po figlarnych żartownisiów. Czasami są też postrzegane jako strażnicy skarbów lub strażników przyrody.
Domowik mógł się zezłościć
Domowik zazwyczaj jest przyjazny i uczynny. Ale co w przypadku, gdy rodzina zapominała o obecności domowika lub źle go traktowała? Domowik jako demon, który posiadał cechy ludzkie, mógł się oczywiście zezłościć i odpłacić pięknym za nadobne. Zazwyczaj tłukł naczynia, straszył mieszkańców, a nawet bił ich dzieci. Mógł również opuścić dom lub, co gorsza, zesłać na gospodarzy zmory i strzygi.
Domowikowi trzeba było zapewnić wygodne warunki do życia i nie zapominać o jego obecności. Z chęcią przyjmował on różne małe dary od gospodarzy. Można tu wymienić m.in. jedzenie (chleb, miód, jajka), napoje (piwo, kwas chlebowy, mleko) czy nawet kawałki materiału symbolizujące ubrania. Ważna przy tym była szczerość intencji mieszkańców domu.
